NÖRO EKONOMİYE İLİŞKİN

   

İktisat modellemelerine basitlik ve işlerlik sağlanması için iktisatçılar özellikle ana akım iktisatçıları tarafından iktisat biliminde bazı kavram ve varsayımlar geliştirilmiştir. Bu varsayımlardan en başta geleni, birey ya da kuruluş şeklinde ekonomide varlık gösteren ekonomik birimler; tüketiciler için fayda üreticiler için kâr maksimizasyonu amaçlayan, risk ve dalgalanmaları göz önünde bulundurup buna göre bir ekonomik davranış belirleyen ve dolayısıyla rasyonel davranması beklenen karar alıcılardır.

 Ancak bu temel varsayımın aksine ekonomik karar birimlerinin aynı koşullarda aynı şekilde davranış sergilemedikleri ve davranışlarında başka faktörlerin de mevcut olduğu görülmektedir. Etkileşimde oldukları faktörlerden en önemli olanı psikolojidir.

  Bu bağlamda nöro ekonomi bilimi ortaya çıkmıştır. Literatürde nöro ekonomi kavramı: ‘Ekonomik ortamlarda insan kararlarının biyolojik temellerini anlamak için bir araya gelmiş interdisipliner çalışma alanı’ şeklinde tanımlanmaktadır(http: //www.noroekonomi.com/).

 Nöro ekonomi, nöroloji, iktisat ve psikolojiden etkilenerek iktisadi karar birimlerinin risk beklentileri karşısında fırsatları değerlendirecek karar almaları, borsa oyunları, iş bırakımları, tasarruf ve yatırım eğilimleri,tüketim tercihleri gibi davranışlarında beyin dalgalarının oynadığı role dikkat çekerek iktisadi

olaylara açıklama getirebilme yöntemidir.Literatürde ilk kez 1998 yılında Prof. Krvin Mc Cabe tarafından kullanılmıştır.

 Bir başka deyişle nöro ekonomi, davranışsal iktisada sinir sistemini gözlemeyi eklemiştir.

 Nöro ekonomi çalışmalarında deney, saha çalışması, labaratuvar, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme yöntemleri en etkin araçlar olarak kullanılmaktadır. Nöro ekonomi yaklaşımında karar ve tercih süreçleri, risk ve kazançlar ile birlikte değerlendirmekte ve beynin bu süreçteki rolü, sinir hücreleri ve biyokimyasalların bu süreçlerdeki işleyişleri inceleme konusu yapılmaktadır.

ÖRNEK UYGULAMALAR:

• Çekirdek spin tomografisi tüpüyle yapılan deneye, deneklerin beğendikleri markalar açıklanmadan önceki beğendikleri içecekle, marka açıklandıktan sonraki beğendikleri içeceğin farklılaşmasından yola çıkarak marka seçimi yaparken sezgisel ve farklı etkenlerden etkilenen bir yapının olduğu sonucuna varılmıştır. Marka açıklanmadan önce beğenilen içecek içildiğinde nöronsal ödüllendirme merkezinin beş misli güçte bir reaksiyon gösterdiği gözlemlenmiştir.Psikolojik ve bilinçaltına yerleşmiş verilerin karar alma sürecinde etkin olduğu gözlenmektedir
• Beyinde ödüllendirme merkezini en etkin şekilde harekete geçirmek için önce küçük ödül sonra büyük ödüle yönlendirilmelidir. Bu şekilde nucleus accumbens bölgesindeki sinapları harekete geçirmektedir.              
•    Ürünlerin ayırt edici özellikleri olan Somatic markerlar ürünleri hatırlamak açısından logolardan daha önemlidir.

 Sonuç olarak finans ve para konularında, her ne kadar insanların rasyonel    davrandıkları öngörülse de alınan ekonomik karar kararların duygulardan bağımsız olmadıkları görülmektedir.           

Nöro ekonomi biliminin keşfi, ülkelere pek çok getiriler sağlayacağından ötürü, oldukça önemli bir unsurdu. Gelecekteki muhtemel gelişimi de göz önüne alınacak olursa, nöro ekonomi uygulamalarıyla en kısa zamanda tanışan ülkeler, kendileriyle eşit konumda olan diğer rakip ülkelere nazaran, rekabet üstünlüğü kazanmış olacaklar ve dolayısıyla uluslararası platformda her alana ilişkin paylarını arttırmış olacaklar.

   Nöro ekonomi alanı bir çok iktisatçı tarafından desteklenmesine rağmen büyük bir bölüm tarafından halen eleştirilmektedir ama unutulmamalıdır ki oyun

teorisi, matematiksel iktisat ve ekonometri sahip oldukları alet ve yöntemlerle iktisat bilimine katkıda bulunmuş fakat şimdi sorgulanmaksızın uygulanır hale gelmiştir. Nöro ekonominin de gidişatı bu şekilde görünmektedir.

                                                                          SÜLEYMAN KARAZEYBEK

        
 KAYNAKÇA

·        SOYDAL,Haldun & MIZRAK, Zekeriya& YORGANCILAR, Fatma Nur,SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik ARAştırmalar Dergisi “Nöro Ekonomi Kavramı’nın  İktisat Bilimi İçindeki Yeri, Önemi ve Bilimselliği”

·        ÇİFTÇİ, Hakkı, Ekonomi Bilimleri Dergisi Cilt 9 no:1,” İktisadın Farklı Bir Çehresi ; Nöro İktisat”

·        HAYKIR HOBİKOĞLU, Elif “Nöro Ekonomi Çerçevesinde Tüketici Karar Alma Davranışını Etkileyen Duygusal Temelli Faktörler ve Tüketin Kararı Etki Aracı Olarak Dikkat Çekici Tüketim İlişkisi”

·        ÇIPLAK, Benan, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,Cilt 5, sayı:1,”Nöroekonomi ve Vergi Uyumu İlişkisi”

·        (http: //www.noroekonomi.com/